Bariery w komunikacji społecznej są kolejnym tematem, który poruszam w ramach działu Politologia – stricte merytoryczny punkt widzenia.
Pisałem o nich na czwartym roku studiów - po to, aby zaliczyć przedmiot Technika negocjacji u Pana dra hab. Leszka Sobkowiaka.
Bariery w komunikacji społecznej. Czym jest w ogóle komunikacja społeczna?
Na samym początku chciałbym podać krótką definicję komunikacji społecznej. Mianem tym określamy proces tworzenia, przekazywania i przekształcania informacji między jednostkami, grupami i organizacjami społecznymi. Jej celem jest kształtowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw i zachowań zgodnie z wartościami i interesami oddziaływujących na siebie nadawców i odbiorców[1].
[1] Definicja pochodzi ze strony: http://www.cbr.edu.pl/konf20 05mat/prezentacje/tomaszewska_polarczyk.pps#3, stan na dzień: 18.12.2007
Bariery w komunikacji społecznej. Proces komunikowania społecznego
W procesie komunikowania społecznego dochodzi najczęściej do zamiany ról. Nadawca przejmuje rolę odbiorcy - i odwrotnie. Zakłócenie procesu może nastąpić na dowolnym odcinku przez różne czynniki mogące być barierą w skutecznym komunikowaniu się.
W skład tych czynników mogą wchodzić: nieostrożność, zniekształcenie motywu, nadmierne zaabsorbowanie sobą, przejawianie zachowań obronnych, brak zaufania, nastawienie do odbiorcy, emocje, różnice językowe, a także niezgodność przekazów werbalnych i pozawerbalnych oraz percepcja.
Nadawca może wykazywać się nieostrożnością podczas mówienia danych rzeczy (sąd, opinia, werbalne wyrażenie emocji etc), które nie zostały wcześniej przez niego przemyślane – szczególnie w dogłębny sposób. W przypadku odbiorcy jest to natomiast moment niesłuchania. Może to wynikać z faktu posiadania przez odbiorcę twardych i niezmiennych przekonań, co niejako automatycznie nakazuje mu ignorowanie bądź przeciwstawienie się faktom i argumentom, jakie są wysyłane do niego przez nadawcę i przyswajanie tylko tych, które są dla niego atrakcyjne.
Bariery w komunikacji społecznej. Nadmierne zaabsorbowanie sobą
Kolejną barierą jest nadmierne zaabsorbowanie sobą. Mamy wówczas do czynienia ze skłonnościami do mówienia wyłącznie o sobie i nadmiernym słuchaniem samego siebie. Charakterystyczną cechą jest tutaj właściwość polegająca na tym, że partner nie słucha i nie interesuje się tym, co do powiedzenia mają inni.
Poddają to swojej subiektywnej – często nietrafnej – analizie i wysuwają własne wnioski, które najczęściej wywierają głębokie wrażenie na otoczeniu. W takiej sytuacji partner może ujawnić swoją dezaprobatę – nawet poprzez brutalne zakończenie rozmowy.
Istotne utrudnienia w skutecznym komunikowaniu się związane jest z nadmierną troską o to, by sobie nie zaszkodzić. Takie zachowanie to wynik poczucia zagrożenia, niezależnie od tego czy owo zagrożenie jest rzeczywiste czy wyimaginowane. W równym stopniu to przejawienie zachowań obronnych, ciężką barierą w procesie komunikacji interpersonalnej jest brak zaufania do partnera rozmowy. Nadawca jest postrzegany jako niewiarygodna osoba, niedysponująca wiedzą w danej dziedzinie, gdy przekazuje sprzeczne i niespójne informacje bądź wówczas, gdy zatrzymuje informacje dla własnego użytku. Nastawienie do nadawcy może stanowić barierę w porozumiewaniu się, zwłaszcza, gdy otrzymaliśmy o nim negatywne informacje[2].
[2] Janina Stankiewicz .,Komunikowanie się w organizacji”, cytat ze strony: http://www.sciaga.pl/tekst/54434-55-bariery_komunikacji_spo_ecznej, stan na dzień: 18.12.2007
Bariery w komunikacji społecznej - emocje
Bariery w komunikacji społecznej to także emocje.
Nadawca wyraża emocje typu gniew, nienawiść, zazdrość, radość. Warunkują one zrozumienie komunikatów przez odbiorcę. Może wystąpić wówczas u niego zainteresowanie bądź entuzjazm. Często wpływa to negatywnie na interpretację przekazywanej informacji.
Bardzo często nadawca używa żargonu, treści niezrozumiałych dla odbiorcy. Utrudnia to zrozumienie przekazywanych treści. Wpływa także na niepożądaną reakcję zwrotną.
Osoba, która wysyła komunikat operuje ponadto słowami-etykietami. Przykładem może być tutaj wyrażenie negatywnej opinii na temat osoby trzeciej, a przez to zakodowanie negatywnego obrazu tejże osoby w percepcji odbiorcy.
Bariery fizyczne w komunikacji społecznej
Komunikację społeczną utrudniają także bariery fizyczne. Jedną z takich barier jest m.in. brak czasu na komunikowanie się. Determinuje to bardzo często niezrozumienie wśród partnerów. Może nastąpić także pominięcie innych uczestników procesu komunikacyjnego.
Szumy zewnętrzne, wewnętrzne oraz bariery kulturowe
Bardzo istotną przeszkodę stanowią również szumy zewnętrzne: hałas, zimno, ciepło oraz wewnętrzne: choroba, senność, ból, zmęczenie, głód itp. Istotną odmianą barier są również bariery kulturowe. Może nastąpić utrudnienie lub przerwanie komunikacji, gdy jej uczestnicy są reprezentantami odmiennych kultur.
Manipulowanie informacjami
Bardzo poważną barierę stanowi manipulowanie informacjami. Jest to świadome i celowe zniekształcanie, fałszowanie i wstrzymywanie informacji, a także bariera przeciążenia informacyjnego. Występuje ona w sytuacji, gdy odbiorcę zasypuje się nadmierną ilością zbyt szczegółowych informacji. Nie na wszystkie z nich może on zareagować w odpowiedni sposób.
Bariery w komunikacji społecznej - dawanie rad i rozwiązań innym
Bariery w komunikacji społecznej
Pomysł własny zrealizowany w programie PowerPoint - dzięki jego zasobom graficznym.
Autor: Wojciech Kaniuka
Źródło: OpinioLogia.pl
Na inną grupę barier składa się dawanie rad i rozwiązań innym. Niektóre sposoby dawania rozwiązań niosą ze sobą większe ryzyko niż inne. Wszystkie jednak są potencjalnymi barierami komunikacji, zwłaszcza, gdy jedna lub obie strony odczuwają jakąś potrzebę lub przeżywają jakiś problem. Sugerowanie rozwiązań często jeszcze bardziej komplikuje problem lub stwarza nowe problemy, nie rozwiązując wcale początkowego dylematu. Barierą jest również mówienie innym, że stawiają bariery”[3].
[3] Robert Bolton., „Bariery na drodze komunikacji” , cytat ze strony: http://www.sciaga.pl/tekst/54434-55-bariery_komunikacji_spo_ecznej, stan na dzień: 18.12.2007
Jakie są to bariery?
Krytykowanie
Są to negatywne oceny o drugiej osobie, jej działaniach bądź postawach.
Przeżywanie
Czyli nadawanie etykiety, poniżanie kogoś, stosowanie wobec danej osoby stereotypów.
Stawianie diagnozy
Polega na przeprowadzaniu analizy sposobu zachowywania się danej osoby i wchodzeniu w rolę psychiatry-amatora.
Chwalenie połączone z oceną
Jest to wydawanie pozytywnego osądu o danej osobie, jej działaniach lub postawach. W pierwszej chwili wydaje się mało prawdopodobne, aby pochwała mogła stanowić barierę komunikacyjną.
Z założenia bowiem buduje ona zaufanie między ludźmi, daje poczucie bezpieczeństwa, zachęca do inicjatywy, jest bodźcem do nauki, rodzi dobrą wolę oraz przyczynia się do polepszania stosunków międzyludzkich. Trzeba jednak pamiętać, że dawanie pozytywnych ocen ma także swoje złe strony. Chwalenie może być przejawem manipulacji.
Rozkazywanie
Definiujemy je jako nakazanie drugiej osobie zrobienia czegoś w naszym interesie, a przy tym ignorowanie jej uczuć i potrzeb. Bariera ta cechuje głębokim egoizmem u nadawcy oraz dużym poczuciem poniżenia i zniewolenia u odbiorcy.
Grożenie
Ma ono miejsce wówczas, gdy następuje próba kontroli nad działaniem drugiej osoby przez ukazywanie negatywnych konsekwencji, jakie może ona napotkać z naszej strony.
Moralizowanie
Jest to mówienie, co druga osoba powinna zrobić. Jest ono demoralizujące, ponieważ wzmacnia niepokój, rodzi resentyment, ma tendencję do zakłócania szerszego wyrażania samego siebie i zachęca do pretensjonalności.
Stawianie wielu niewłaściwych pytań
Bariery w komunikacji społecznej to także często pytania zamknięte. Stawianie tego typu pytań zwęża krąg możliwych do udzielenia odpowiedzi, które zwykle ograniczają się do „tak” lub „nie”.
Mamy tutaj do czynienia z komunikatami niepełnymi, pośrednimi, ukrytymi, bezosobowymi i w rezultacie nieskutecznymi, które często przyczyniają się do powstawania reakcji obronnych i oporu.
Udzielanie rad
Podsuwanie drugiej osobie własnych rozwiązań dla jej problemu. Może często stanowić ono obrazę dla inteligencji tejże osoby. Wynika to także z braku zaufania co do faktu, że osoba mająca problemy jest w stanie je zrozumieć i poradzić sobie z nimi w sposób samodzielny. Konieczne jest tutaj zatem zwrócenie uwagi na fakt, że doradca często nie rozumie wszystkich implikacji problemu.
Odwracanie uwagi
Polega ono na odsunięciu na bok problemu drugiej osoby poprzez odwrócenie jej uwagi. Czasami ludzie odwracają uwagę, ponieważ nie posiadają umiejętności świadomego i efektywnego słuchania. Centrum uwagi jest przesuwane przez nich na siebie samych, innym razem odwracają uwagę z powodu zbyt silnych emocji, jakie powoduje u nich dana rozmowa.
Bardzo dużo osób nie akceptuje rozmów na temat uczuć, konfliktów, śmierci, choroby, rozwodu i innych spraw, które powodują u nich napięcie.
Gdy te tematy stają w centrum rozmowy, zwracają konwersację ku tematowi, który jest dla nich bardziej wygodny[4].
[4] Ricky W. Griffin, „Podstawy zarządzania organizacjami”, cytat ze strony: http://www.sciaga.pl/tekst/54434-55-bariery_komunikacji_spo_ecznej, stan na dzień: 19.12.2007
Logiczne argumentowanie
Mamy tutaj do czynienia z podejmowaniem próby przekonania drugiej osoby za pomocą odwoływania się do faktów lub logiki. Wyklucza się w tym przypadku emocjonalny aspekt sprawy. Głównym problemem jest tutaj wprowadzenie emocjonalnego dystansu.
Uspokajanie
Jest to podjęcie próby powstrzymania negatywnych emocji, które są odczuwane przez drugą osobę. Mamy tutaj do czynienia ze sposobem, który, mimo, że wydaje się być pocieszający, to jednak wywołuje on odwrotne skutki od zamierzonych. Może występować tutaj forma emocjonalnego wycofania się.
Bariery w komunikacji społecznej i ich trzy główne kategorie
Wyżej wymienione bariery komunikacyjne można podzielić na trzy główne kategorie:
- osądzanie – krytykowanie, przeżywanie, stawianie diagnozy, chwalenie połączone z oceną;
- dawanie rozwiązań – rozkazywanie, grożenie, moralizowanie, stawianie zbyt wielu lub niewłaściwych pytań, doradzanie;
- unikanie udziału w troskach drugiego człowieka – odwracanie uwagi, logiczne argumentowanie, uspokajanie.
Główną barierą w procesie komunikacji jest skłonność do osądzania, do przyjmowania lub odrzucania tego, co mówi druga osoba. Skłonność do wyrażania ocen występuje w niemal każdej wymianie komunikatów językowych, jednak rośnie ona w sytuacjach, w których pojawiają się głębokie emocje i uczucia”[5].
[5] Bogusława Dobek-Ostrowska, „Współczesne formy komunikowania się”, cytat ze strony: http://www.sciaga.pl/tekst/54434-55-bariery_komunikacji_spo_ecznej, stan na dzień: 19.12.2007
Bariery w komunikacji społecznej – podsumowanie
Ze względu na ograniczenia serwisu Opiniolog, w celu zapoznania się z podsumowaniem artykułu zapraszam pod jego pierwotny adres: opiniologia.pl/bariery-w-komunikacji-spolecznej.
